Người Mỹ có thật sự thân thiện?

Lúc mới sang Mỹ, hầu hết mọi người cảm thấy dân Mỹ rất thân thiện. Lý do là họ gần như không nói gì làm mình cảm thấy “offended” (mất lòng). Tuy nhiên, thực ra đây là văn hóa xã giao của họ.

Sự thân thiện của người Mỹ thể hiện bằng các câu nói hàng ngày, như “excuse me?” khi ai đó đứng chắn đường của bạn trong siêu thị. Kiểu “ngoại giao” này rõ ràng có tác dụng rất tốt trong việc giảm stress cho cả xã hội nói chung. Tuy nhiên, nếu để ý kỹ, đôi khi bạn sẽ thấy sự móc máy trong ngữ điệu của người nói. Có nghĩa là, khi nói “excuse me”, họ “đính kèm” thêm: “I don’t mean what I say, get out of my way”.

“Excuse me” có nghĩa là gì?

Năm 2010, trong lần đầu tiên đến Mỹ và sống ở nước ngoài, tôi rất ấn tượng với sự lịch sự và tử tế của người Mỹ. Ấn tượng này đến từ việc tôi thường xuyên nghe mọi người nói “excuse me” mỗi khi đi mua sắm. Trong văn hóa Việt Nam, mọi người thường không nói gì khi có xung đột trên lối đi. Chúng ta hoặc là chuyển sang một lối đi khác để tránh xung đột hoặc cẩn thận lách qua nếu có đủ không gian, đảm bảo không chạm vào người khác hoặc đồ đạc của họ.

Tuy nhiên, ở Mỹ, mọi người đều nói “excuse me” khi tôi đứng trên đường đi của họ. Lúc đó, tôi chỉ hiểu nghĩa đen của cụm từ đó, như một cách nói ngắn gọn: “I am sorry for bothering you. Can you let me go through, please?”. Nghe lịch sự hơn so với kiểu “lặng lẽ bước qua” của người Việt Nam. Với ấn tượng đó, tôi cảm thấy mọi người thân thiện và giữ mãi cảm nhận đó cho đến lần thứ hai.

Năm 2017, tôi trở lại Michigan, lần này với (có lẽ) kinh nghiệm ngôn ngữ tốt hơn. Vẫn nghe mọi người nói “excuse me” nhưng tôi bắt đầu cảm thấy đôi khi có thái độ trong đó. Không biết nhiều về ngôn ngữ học vào thời điểm đó, nhưng tôi vẫn mơ hồ nhận ra đôi khi người nói không hề cảm thấy “sorry” chút nào thông qua ngữ điệu và thái độ tiêu cực của họ. Dường như họ muốn khẳng định quyền di chuyển của mình, nói rằng: “You’re on my way. Get out of the way”. Nghĩ về “excuse me” một cách tiêu cực như vậy, tôi cảm thấy người Mỹ kém thân thiện hơn nhiều.

Lần này, trong một lớp Ngữ pháp ở ISU vào năm 2024, tôi học được rằng cụm từ này được sử dụng như một “filler word” (từ đệm). Điều này làm tôi ngạc nhiên, khiến tôi suy nghĩ nhiều hơn về cách tôi đã hiểu nó suốt thời gian qua. Tôi phát hiện ra “excuse me” có thể chỉ được sử dụng để thu hút sự chú ý của ai đó, trước khi họ thực hiện một yêu cầu như: “Excuse me, can I ask you a question?” Trong trường hợp này, nó không có nghĩa là “I’m sorry” chút nào, nó có thể được thay thế bằng một từ đệm khác như “hey”.

Trong lớp “sociolinguistics” (ngôn ngữ học xã hội), khi học một cách diễn đạt có thể có chức năng khác nhau trong các bối cảnh khác nhau, tôi bắt đầu suy ngẫm về những trải nghiệm của mình. Tôi nhận ra rằng người bản xứ đã sử dụng “excuse me” cho các mục đích khác nhau suốt thời gian qua. Đôi khi nó thực sự là “I’m sorry for the inconvenience”; lúc khác là “get out of the way”; đôi khi chỉ đơn giản là một cách để thu hút sự chú ý,…

Tôi sẽ phải dựa nhiều hơn vào những gì được viết trong sách giáo khoa để hiểu ý định của người nói: bối cảnh, ngữ điệu, hay chỉ đơn giản là một nụ cười trên khuôn mặt người nói. Rõ ràng, sự thay đổi về trình độ ngôn ngữ đã khiến tôi thay đổi cách nhận thức về văn hóa trong xã hội.

Ngôn ngữ là cuộc sống, nó lớn hơn nhiều những gì được viết trong sách giáo khoa.

Bài viết liên quan: Ngữ điệu trong tiếng Anh

Cách nói “không đồng ý” trong tiếng Anh

Nhưng nó cũng có thể gây phiền phức cho những người không hiểu về văn hóa Mỹ, và quá thật thà. Đơn giản, trong văn hóa Mỹ, nếu không đồng ý với người khác, bạn nên tránh đối đầu trực tiếp bằng cách nói thẳng: “I think you’re wrong”. Cách nói thông thường là: “I partly agree with you…” hoặc “you’re kind of right, but…”.

Cô Moon hướng dẫn cấu trúc câu bày tỏ sự không đồng ý trong tiếng Anh

Phép lịch sự gây hiểu lầm

Ở khía cạnh khác, lịch sự kiểu Mỹ có thể gây ra hiểu lầm cho người không quen với văn hóa. Ví dụ, khi bạn tặng người khác một món quà, và người ấy nói: “Waooo, it’s wonderful, thank you”, chưa chắc họ đã thực sự thích món quà đó. Lúc này, để đoán được thực sự họ nghĩ gì, phải dựa vào sắc mặt, cách nói, biểu hiện của người nói để đoán được. Những tình huống như vậy xảy ra hàng ngày.

Một ví dụ khác, khi bạn đi xem phim với một người Mỹ và cảm thấy bộ phim dở tệ, nhưng người bạn lại nói “It’s a wonderful film, isn’t it?”, bạn sẽ trả lời thế nào? Một trong những cách để trả lời câu hỏi trên là tìm ra một khía cạnh nào đó của bộ phim mà bạn thấy thú vị, chẳng hạn: “Yes, the actress is really beautiful, I like her so much”.

Vấn đề này trong ngôn ngữ học gọi là “pragmatics”, tức là một câu nói ra ở những tình huống khác nhau sẽ được hiểu khác nhau, tùy vào tình huống mà lựa chọn cách nói phù hợp. Người học tiếng Anh ở Việt Nam ít quan tâm tới vấn đề này, nên khi ra nước ngoài hoặc khi giao tiếp với người bản xứ gặp không ít rắc rối. Ví dụ làm sao để bày tỏ sự không đồng tình một cách lịch sự, làm sao để từ chối mà không “offend” người đối diện.

Với những tình huống như trên, bạn có thể nói giảm nói tránh, tức là không tập trung vào chủ đề chính, mà nói về một phần vấn đề (khen cảnh quay phim đẹp, diễn viên xinh…), hoặc có thể khơi gợi để người kia nói thêm về bộ phim “so, what do you think about (the plot)?”.

Lời nói dối vô hại (white lie)

Về “white lie”, lời nói dối vô hại, người Mỹ sử dụng khá nhiều trong giao tiếp và được hiểu như một cách nói lịch sự. Người bản xứ giao tiếp với nhau đều nhận ra đó có phải là “white lie” hay không, và họ chấp nhận vấn đề đó.

Ví dụ, nếu chủ nhà mời ăn món mà bạn thấy không ngon, thay vì cứ cố gắng ăn, thì họ có thể sẽ nói là “the food is great but I’m on a diet”, như vậy, chẳng ai nói được gì. Chủ nhà có thể đoán được đó là một “white lie”.

Tuy nhiên, trong giao tiếp, không có đáp án đúng tuyệt đối. Bạn luôn có thể chọn lựa phong cách “thật thà” như Steve Jobs, nói “this is crap” khi ông thấy một sản phẩm không hoàn hảo hoặc một phong cách nho nhã như Obama. Nhưng hãy chắc chắn rằng người khác không hiểu sai ý của bạn. Đó chính là chỗ giao thoa giữa học ngôn ngữ và học văn hóa.

Tác giả: Thầy Quang Nguyễn

Fanpage: MoonESL – phát âm tiếng Anh

Khóa học: Phát âm tiếng Anh – nói tự nhiên

Khóa học: Phương pháp luyện nghe sâu tiếng Anh