Nghe bắt từ hay đoán ngữ cảnh?

Khi nghe tiếng Anh, bạn bắt buộc phải bắt được từ khóa để có thể hiểu được. Tuy nhiên, một số người học cho rằng, việc đoán nghĩa qua ngữ cảnh, qua ngôn ngữ cơ thể đóng vai trò quan trọng hơn, và “bắt từ” hay “phát âm tiếng Anh” không quan trọng bằng. Sự thật là gì?

Khi nghe tiếng Anh hay bất kỳ ngôn ngữ nào khác, chúng ta đều dựa trên từ khóa và ngữ cảnh. Vậy, thế nào là từ khóa:

– Từ khóa là những từ quan trọng mà nếu bạn bỏ nó ra khỏi câu, bạn sẽ hiểu sai hoặc không hiểu ý của người nói.

Ví dụ, khi bạn nghe câu: She turns… và không nghe được từ khóa đằng sau, rất khó có thể đoán định được thông điệp của người nói. Từ đằng sau có thể là “the corner”, “the table”, “around” hoặc “left” hoặc “right”…

Vậy ngữ cảnh là gì? Ngữ cảnh được hiểu là những gì đã nghe được trước đó, nơi diễn ra cuộc nói chuyện, ngôn ngữ cơ thể…

Nếu bạn hỏi một người nghe giỏi, họ sẽ nói bắt từ khóa quan trọng hơn việc phán đoán dựa trên ngữ cảnh. Nếu bạn hỏi một người nghe kém, khả năng cao là họ sẽ ưu tiên ngữ cảnh so với bắt từ khóa.

Cả 2 đều nói đúng.

Với phần lớn người học, “bắt từ khóa” là cơ sở quan trọng để xây dựng ngữ cảnh. Khi dạy nghe tiếng Anh, mình luôn hướng dẫn học viên phải trả lời câu hỏi: chủ đề của bài nói là gì, ý chính, ý phụ là gì?

Những câu hỏi này mang tính định hướng (ngữ cảnh) rất quan trọng, nếu phán đoán đúng “ngữ cảnh” việc phán đoán chính xác những gì tiếp theo sẽ diễn ra đơn giản hơn.

Nhưng để nắm bắt được “ngữ cảnh”, việc “bắt” từ khóa chính xác là vô cùng quan trọng. Mình xin kể 2 câu chuyện.

Năm thứ 1 đại học, trong một bài nghe tiếng Anh, mình vô cùng hoang mang vì biết rằng người ta đang nói về một môn thể thao nào đó, nhưng không thể luận ra được. Cuối kỳ thi, mình biết nó là “golf” – thứ mà mình mặc định phải phát âm là “gôn”.

Tuần trước, ở lớp nghe tiếng Anh của mình, trong một bài nghe đơn giản về nghề nghiệp, có từ “pearl diver” – người lặn ngọc trai. 90% lớp chọn là “pro diver” – lặn chuyên nghiệp, do không luận ra được từ “pearl”.

Trong cả 2 trường hợp, việc nghe sai duy nhất 1 từ khóa dẫn tới hậu quả là không thể nghe được nội dung chính của bài. Bạn thấy đấy, “ngữ cảnh” mà bạn có được nằm chủ yếu ở những gì bạn đã nghe được. Từ khóa chính là “la bàn” để bạn có thể hiểu đúng ngữ cảnh.

Khi không nghe được từ khóa, phần lớn là bạn sẽ chẳng hiểu người nói đang nói về gì, ngữ cảnh lúc này chỉ là ngôn ngữ cơ thể, tông giọng, hoàn cảnh nói chuyện… Hiệu quả của hoạt động nghe sẽ kém đi rất nhiều.

Người nghe giỏi và nghe kém đều sử dụng ngữ cảnh để hiểu thông điệp chính xác hơn. Nhưng họ sử dụng theo những cách khác nhau.

Với người nghe kém, ngữ cảnh giống như “chiếc phao cứu sinh” của một người đang hụt sức giữa biển cả mênh mông, thứ duy nhất họ có khi không còn nhiều điều để bấu víu.

Vì không nghe được từ khóa một cách rõ ràng, người nghe kém phải dựa vào ngữ cảnh để “bù đắp” cho những gì họ không nghe được. Rất nhiều trường hợp, vì không nghe được từ khóa, người nghe xác định sai chủ đề (một yếu tố quan trọng của ngữ cảnh), và từ đó liên tục nghe và đoán và cuối cùng hiểu sai hoàn toàn ý của người nói.

Người nghe giỏi cũng sử dụng ngữ cảnh, nhưng với họ, ngữ cảnh nhằm củng cố thông tin mà họ nghe được. Họ tự tin vào đôi tai của mình, do đó, không “hoang mang” và “phán đoán” nhiều khi nghe. Ngữ cảnh sẽ giúp họ hiểu được thêm những yếu tố khác ngoài ngôn ngữ, như thái độ, cảm xúc, hàm ý… của người nói.

Kết luận:

Người nghe giỏi và nghe kém đều sử dụng cả “bắt từ khóa” và “ngữ cảnh” để nghe tiếng Anh. Nhưng người nghe giỏi thì dùng ngữ cảnh để củng cố và bổ sung cho thông điệp họ nghe được. Còn người nghe kém sử dụng ngữ cảnh để bù đắp cho những từ khóa họ không nghe được.

Đó là lý do những người lệ thuộc nhiều vào ngữ cảnh thường luôn cảm thấy hoang mang (và sợ, ngại) khi nghe tiếng Anh.

Tác giả: Quang Nguyễn