Phát âm tiếng Anh giúp bạn nghe tốt hơn

Phát âm tiếng Anh giúp bạn cảm nhận âm tốt hơn, biết cách nói có âm cuối, trọng âm, hiểu được khi người bản xứ giảm âm, nuốt âm, biết cách bắt từ khóa… Do đó, bạn nghe tiếng Anh sẽ tốt hơn khi học phát âm

5 lợi ích của phát âm tiếng Anh cho việc luyện nghe

Khi nói đến phát âm, nhiều người nghĩ ngay đến khả năng nói. Nhưng thật ra, phát âm tiếng Anh giúp nâng cao khả năng nghe rất nhiều. Điều này đã được chứng minh bởi rất nhiều nghiên cứu, cũng như qua kinh nghiệm của bản thân mình.

Bạn sẽ “cảm nhận” được âm

Thứ nhất, khi học phát âm, bạn sẽ học về âm. Nghe thật nhàm chán, nhưng nó lại giúp bạn rất nhiều trong khả năng nghe.

Một lần, mình nghe đài về câu chuyện của một gia đình Ba Lan chạy trốn phát-xít trong thế chiến thứ 2. Người kể là một phụ nữ, bà có một người em họ rất thân. Có đoạn nói: “we loved her so much, so we wanted her to leave/live with us”. Mình nghe một cái, biết ngay là “leave”, và nghe tiếp theo. Quả thực sau đó, bà nói về chuyến tàu vượt đại dương tới Mỹ định cư, mang theo cô em họ.

Người Việt khi học về âm thường mắc lỗi “Việt hóa” âm, tức là chọn lấy 1 âm đọc thuận miệng nhất để đọc. Ví dụ, một youtuber Việt kiều tương đối nổi và nhiều người theo dõi dạy bạn là âm “th” đọc giống âm “t” trong tiếng Việt. Khi bạn học kiểu đơn giản hóa như vậy, bạn nói “thank you” thành “tank you” – người nghe vẫn hiểu. Nhưng khi người ta nói: “I wanna take a bath/bat”, thì bạn không phân biệt được, là người ta muốn đi tắm, hay muốn lấy cái gậy bóng chày.

Trọng âm

Thứ hai, phát âm giúp bạn hiểu sâu hơn về trọng âm – một yếu tố ít người Việt nắm rõ. Năm 2010, trong chuyến bay sang Mỹ quá Seoul (tiếng Anh đọc giống “soul”), mình hỏi một em lễ tân ở sân bay đường ra máy bay (boarding gate). Em hỏi mình họ tên, ngày tháng năm sinh rồi hỏi: “what’s your ADDress (nghe như “ad-drờs”)”. Mình nghe hoài không ra, vì hồi đó nghĩ từ “address” đọc là “ờ-dress” – trọng âm ở âm tiết thứ 2. Đến lúc em í chán quá, hỏi “where do you live?” thì mình nghe mới ra.

Học phát âm giúp bạn biết cách nhấn trọng âm, từ đó nghe từ khóa dễ dàng hơn rất nhiều.

“Rhythm” – Giai điệu giúp nghe tiếng Anh tốt hơn

Trong khi âm và trọng âm sẽ giúp bạn nâng cao khả năng nghe từ, thì thứ thực sự giúp nâng cao khả năng nghe của bạn nhiều nhất lại là “nhạc điệu” – “rhythm” trong tiếng Anh. Mỗi ngôn ngữ có một nhạc điệu riêng, và khi hiểu được về “nhạc điệu” trong tiếng Anh, bạn sẽ biết cách nghe tốt hơn.

Một trong những sai lầm lớn của người Việt khi nghe tiếng Anh là cố gắng nghe rõ từng từ. Điều này đơn giản là không thể, vì người Mỹ nói tiếng Anh khác với người Việt nói tiếng Việt. Việc nghe rõ từng từ gần như là không thể.

Ví dụ, trong câu “I want to master my listening skill”, có 3 từ về cơ bản sẽ không được phát âm rõ ràng: I, to, và my. Thông thường, người ta sẽ nhấn mạnh nhất vào “master” và “listening” và nhấn mạnh ít hơn vào “want” và “skill”. Riêng việc hiểu được cần phải tập trung nghe vào từ nào, và nghe lướt từ nào, đã giúp bạn nâng cao khả năng nghe một cách đáng kể rồi.

Giảm âm, nối âm – điều khiến bạn không nghe được

Lợi ích thứ tư của học phát âm tiếng Anh, quan trọng không kém so với “giai điệu” chính là “giảm âm” và “nối âm”.

• Giảm âm: Giảm âm là hiện tượng một số âm trong từ được đọc mờ đi, nhỏ hơn khi nói tiếng Anh. Xem bài chi tiết tại đây
• Nối âm: Nối âm tiếng Anh là việc nối âm cuối cùng của từ đứng trước với âm đầu tiên của từ đứng sau nhằm tạo ra sự trôi chảy, không ngắt quãng khi nói. Xem bài chi tiết tại đây

Một trong những nhầm lẫn của người học khi học nối âm là cố gắng nói hay. Thật ra, “nói hay” không quan trọng, quan trọng là nói được rõ ràng. Vai trò lớn nhất của học nối âm lại chính là để phục vụ việc nghe.

Ngày nọ, mình vào cửa hàng pizza ở Mỹ gọi món. Em bồi bàn xinh đẹp hỏi: “do you want a super salad?”. Mình tròn mắt ngạc nhiên, hỏi lại: “a super salad? sorry, I don’t get that”. Em í dịu dàng nói rõ lại từng từ: “do you want a soup or salad?”. Hiểu về nối âm, bạn sẽ cảm nhận được những trường hợp như trên một cách dễ dàng hơn. Và người Mỹ khi nói thì lúc nào cũng nối âm, nên không “nắm bắt” được về nối âm thì khả năng nghe sẽ bị hạn chế nhiều.

Ngữ điệu giúp bạn hiểu “hàm ý” khi nghe

Cuối cùng, phát âm dạy về “intonation”. Ví dụ, khi người ta nói: “you like my writing?” mà lên giọng cuối câu, thì nó là câu hỏi. Ngược lại, xuống giọng cuối câu, nó là câu nói bình thường. Qua ngữ điệu (intonation) bạn có thể hiểu được hàm ý của người nói, khi người ta thể hiện sự vui vẻ, buồn bã, phấn khích, quan tâm… Tất nhiên, để học được hết những cái đó, bạn cần phải tập luyện rất nhiều. Nhưng “ngữ điệu” cũng là yếu tố hỗ trợ đáng kể cho khả năng nghe, vì trong giao tiếp, đôi khi cái người ta muốn truyền tải chính là thái độ.

Tóm lại, học phát âm sẽ giúp bạn nghe tốt hơn. Quan trọng nhất chính là “giai điệu” và “nối âm”. Ngoài ra, học về âm và trọng âm giúp bạn bắt từ tốt hơn; còn học về ngữ điệu (intonation) giúp bạn hiểu hàm ý của người nói tốt hơn.

Phát âm và khả năng nghe (bài 2)

Năm 2010, mình thi TOEFL ibt được 29/30 điểm nghe. Nhưng khi sang đến Mỹ thì gần như “điếc”, họ nói quá nhanh, khác hẳn bài nghe chậm rãi và từ tốn trên TOEFL. Qua tuần “orientation”, mình bước vào buổi học đầu tiên với một sự kinh hoàng hơn nữa: giáo sư môn “ethics” bắn như súng liên thanh, mình nghe và không thể xử lý kịp. Trong khi đó, một số bạn Mỹ “mumble” tiếng Anh, mình nghe không hiểu gì.

Mới biết điểm TOEFL hay IELTS đôi khi chẳng nhiều ý nghĩa lắm.

Sau 2 năm, khả năng nghe đã đỡ được phần nào, nhưng vẫn thấy thiếu thốn cái gì đó. Kỹ năng nghe vẫn rất nhiều vấn đề.

Về Việt Nam, nhờ cô Moon Nguyen, mình bắt đầu nghiên cứu về phát âm, bắt đầu từ cuốn tài liệu rất hay mua ở Mỹ và Rachel’s English.

Cảm nhận được âm

Cảm nhận đầu tiên là sung sướng vì rút cục đã biết sự khác biệt giữa âm “i” trong từ “sit” và “seat”, hay sự khác biệt giữa “bet” và “bat”. Những từ này, trước đây mình cũng biết là phát âm khác nhau, nhưng khác thế nào thì không rõ ràng lắm.

Phương pháp nghe bắt từ khóa

Nhờ học phát âm, mình đã rút ra được quy tắc nghe điền từ vô cùng hiệu quả, gọi là quy tắc nghe 3 bước:
– Bước 1, nguyên âm là gì?
– Bước 2, âm cuối là gì?
– Bước 3, âm đầu là gì?

Ví dụ, với câu “they live in a SHACK”, kể cả không biết từ “SHACK”, nếu học phát âm rồi bạn vẫn có thể viết ra được. Câu hỏi “nguyên âm là gì?” – âm “æ”, “âm cuối là gì?” – âm “k”, và “âm đầu là gì?” – âm “ʃ? (sh).

Luyện nghe âm cuối

Phát âm cũng rất hữu dụng khi luyện nghe âm cuối, ví dụ, “bit” và “bid” khác nhau ở đâu? Hay sự khác biệt giữa “friend” và “friends”. Về lý thuyết thì mọi người có thể cho là dễ, nhưng trên thực tế nghe, sự phân biệt hoàn toàn không dễ dàng.

Nối âm

Hoặc, hiểu được về cách nối âm cũng giúp ích rất nhiều. Nhớ có hôm đi ăn hàng, em “waitress” xinh đẹp hỏi: “do you want a SUPER salad?”, mình trố hết cả mắt ra, hỏi lại: “sorry, WHAT salad?”, em í nói lại: “do you want a SOUP or salad?”. Những kiểu nối âm như vậy, nhờ hiểu phát âm nên mình cũng đỡ nhầm đi ít nhiều.

Lợi ích lớn nhất của phát âm

Nhưng lợi ích lớn nhất về nghe khi học phát âm lại nằm ở “giai điệu” (rhythm). Khi học về giai điệu, mình hiểu được cách người bản xứ nhấn từ khóa trong câu, và học cách tập trung để hiểu ý của người nói. Đến nay, khi luyện nghe, mình vẫn áp dụng kỹ năng nghe theo “rhythm” những khi người nói nói quá nhanh, đặc biệt là khi nghe đài.

Những điều phát âm tiếng Anh không giúp bạn

Mình coi phát âm như nguyên lý. Nói nôm na, trong truyện kiếm hiệp của Kim Dung, nó là bí kíp võ công hay được tìm thấy trong hang đá. Không ai thành tài được nếu không miệt mài luyện tập.

Thứ nhất, dù phát âm gắn chặt với kỹ năng nghe, nhưng nếu bạn không có từ vựng thì nó không thể giúp bạn nghe hiểu được. Và nếu ngữ pháp yếu, bạn có nghe (và ghi lại được) hết những gì người khác nói, cũng không thể hiểu họ nói gì.

Thứ hai, học phát âm – nếu được hiểu là học những nguyên lý về phát âm – không giúp bạn biết một từ phát âm thế nào. Tiếng Anh có 40% từ vựng có cách viết và đọc khác nhau, học nguyên lý không thể giúp bạn biết phát âm mỗi từ. Ví du, từ “does” – tại sao không đọc là “du-əz”?

Kể cả bạn vượt qua được 2 “ải” là từ vựng, ngữ pháp và cách phát âm, bạn vẫn có thể vướng ải thứ 3: tốc độ. Tốc độ nói của người bản xứ là rất nhanh với hầu hết người Việt. Nhiều trường hợp, đơn giản là não của bạn không đủ tốc độ để xử lý, nên bạn nghe và không kịp hiểu người khác nói gì.

Phát âm tốt cho ai?

Phát âm, theo quan điểm cá nhân, tốt cho 2 nhóm đối tượng, và không cần thiết cho 1 nhóm đối tượng.

Phát âm đặc biệt hiệu quả với người đã qua dậy thì và không sống trong môi trường bản xứ (EFL – English as a Foreign Language) – những người như mình chẳng hạn. Đặc thù chung của nhóm này là khả năng đọc thường tốt hơn khả năng nghe, do đó, phát âm sẽ là “nhịp cầu” giúp kết nối 2 mảng là ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói với nhau.
Thậm chí với những người sang Mỹ sau khi đã qua giai đoạn dậy thì cũng rất nên học phát âm để hòa nhập. Mình có một vài người bạn quốc tế đang định cư ở Mỹ cũng rất đồng tình với quan điểm này. Trường hợp này, phát âm đặc biệt hiệu quả trong nâng cao khả năng nói rõ ràng của người học.

Phát âm cũng tốt cho trẻ học tiếng Anh như một ngoại ngữ (EFL). Trẻ em tiếp cận phát âm chuẩn từ đầu thường sẽ gặp ít khó khăn hơn trong giao tiếp về sau này. Người Đức dạy trẻ em phát âm Anh Mỹ song song với ngữ pháp, khi trẻ vào lớp 5 (từ lớp 1 đến lớp 4, trẻ học tiếng Anh theo kiểu “học mà chơi”).

Đối với trẻ em sống ở nước nói tiếng Anh từ nhỏ (dưới 10 tuổi) thì không cần học phát âm, vì trẻ sẽ tự động học cách phát âm chuẩn trong quá trình tương tác với bạn bè ở trường học và ngoài cuộc sống.

Để kết thúc bài, mặc dù mình đã hiểu rất sâu về phát âm, nhưng vẫn phải liên tục luyện nghe hàng ngày. Lý do một phần nghe là học (mình nghe các bài giảng chuyên môn, và nghe audio book), một phần vì đôi tai luôn cần được luyện tập, để bắt nhịp với tốc độ của người nói ở đây. Phát âm là một bí quyết, nhưng để giỏi, bạn luôn phải luyện tập.

Tác giả: Quang Nguyễn